Wyspiańskiego cykl widoków z pracowni

Cykl „Widoków z pracowni” przypada na grudzień 1904 do marca 1905.

Wszystkie zdjęcia pochodzą z legalnych źródeł, jakimi są zbiory MNK.

Artysta bardzo mocno podupadł na zdrowiu, toteż lekarz nakazał mu całą zimę nie wychodzić z domu. Zamknięty w swojej pracowni przy ulicy Krowoderskiej, Wyspiański przyjmował tam także studentów, co niekoniecznie podobało się na Akademii. Odizolowanemu i cierpiącemu z pomocą przyszedł słynny kolekcjoner i krytyk, Feliks „Manggha” Jasieński.

Widok z okna pracowni artysty na Kopiec Kościuszki w Krakowie, 1904

Widok na Kopiec Kościuszki. Zadymka, 1905

W grudniu 1904 roku Jasieński staje w drzwiach szafirowej pracowni Wyspiańskiego. Wdrapuje się tenże osobnik na drugie piętro wstrętnej kamienicy przy równie nędznej ulicy Krowoderskiej. Zastaje artystę siedzącego, jak miał on w zwyczaju, przy stole w pokoju z trzema oknami. Roztacza się z nich widok na Kopiec Kościuszki i pobliski tor kolejowy. Między panami nawiązuje się rozmowa, Jasieński pyta, co Wyspiański obecnie maluje. Twórca odpowiada zgodnie z prawdą, że nic. Dalej dialog mógł wyglądać tak, jak to opisał w zbeletryzowanej biografii Wyspiańskiego Władysław Bodnicki:
„— A gdyby pan malował krajobrazy?
— Nie jestem pejzażystą.
— Nie zgadzam się, te pańskie Wawele, Wisły, Planty są znakomite.
— Jak każdy neurastenik, reaguję silnie na zmiany pogody, więc lekarz kazał mi zimą siedzieć w domu.
Jasieński siedział na wprost drzwi balkonowych, przez które na widnokręgu majaczył w promieniach zachodzącego słońca Kopiec Kościuszki. Był to widok jakby z obrazu impresjonistów. Toteż Jasieński, wskazując nań, zawołał:
— A choćby i ten Kopiec!
— To dobre na raz, a potem?
— Dlaczego na raz? A fasada katedry w Rouen malowana kilkadziesiąt razy przez Moneta?
Oczy Stanisława nagle znieruchomiały w osobliwym skupieniu.
— Może ma pan słuszność… Nieraz siedzę tam, gdzie pan teraz i dziwię się, jak ten widok odmienia się i odmienia…”

Jasieński przywołał obrazy olejne Claude’a Moneta ukazujące fasadę katedry Notre-Dame w Rouen. Artysta nie skupiał się na detalach architektonicznych i wiernemu odwzorowaniu rzeczywistości przedstawienia, lecz skrupulatnym studiom światła i koloru, które zmieniały się wraz z porą roku, dnia, czy aurą.
Drugim, bardzo ważnym motywem przywołanym przez Jasieńskiego „Mangghę” były prace Hokusaia Katsushiki „Trzydzieści sześć widoków góry Fuji”.
W pejzażu Wyspiańskiego można dostrzec nie tylko podobny wybór kadrów, lecz także zakomponowanie przewodniego motywu. Hokusai w drzeworyty wpisuje świętą górę Fuji, nie tylko jako motyw, portretując ją z rożnych stron, ale także podkreślając ją kolorem, oddając jej cały majestat.
Seria prac Wyspiańskiego powstawała w czasie wojny rosyjsko-japońskiej, w okresie zaborów Polski. Artysta nie stronił w swej twórczości od motywów patriotycznych, mogę przywołać tutaj „Chochoły”. Poniekąd tym samym w zamyśle dla Wyspiańskiego jest Kopiec Kościuszki, czym dla Hokusaia było portretowanie góry Fuji.
Kopiec został usypany przez lud, jest swoistym kurhanem, symbolem patriotycznego zrywu Polaków i walki o niepodległość.

Widok rzeki Tamagawa w prowincji Musashi / Bushu Tama-gawa, z serii: Trzydzieści sześć widoków góry Fuji / Fugaku sanju-rokkei, między 1823-1829

Widoki można interpretować również jako symbol drogi, rozumianej zwłaszcza w filozofii Dalekiego Wschodu - jako doświadczenia życia: przeżywania i nauki mądrości będącej celem, a nie środkiem do jego zdobycia.
W końcu to właśnie droga jest na pierwszym planie, wije się, zanika w horyzont, podążamy nią w kierunku kopca. Przy niej stoją drzewa, słupy telegraficzne. Ona jest pokryta śniegiem, błotem, trawą.
Seria pasteli nawiązuje także do przedwiośnia, szczególnie jeden z ostatnich obrazów z 1905 roku, w którym kolory są czystsze i intensywniejsze, zieleń staje się cieplejsza, jaśniejsza, śnieg topnieje, wychodzi błękitna ściana lasu i góry bieleją w tle.

Widok na Kopiec Kościuszki. Szary Dzień.

Najdramatyczniejszą jednak z całej tej serii jest praca datowana na grudzień 1904 roku, namalowana o zmierzchu - ostre odcienie żółcieni kontrastują z mocnym, ciemnym niebieskim, którym spowite są góry, kopiec i las. Napięcie potęguje obniżenie horyzontu. To właśnie w tej pracy kopiec staje się bohaterem i wychodzi na pierwszy plan.

Jednakże to nie patriotyzm czy wielkie inspiracje u Wyspiańskiego są widoczne na pierwszy rzut oka, a przede wszystkim nastrój. Prace Wyspiańskiego, zarówno gdy myślimy o portretach dzieci, Plantach o świcie, czy dekoracyjnych polichromiach niosą sobą ogromne wrażenie. To właśnie wyróżnia każdą z osobna, spaja całą twórczość, a także przyciąga widza.

Co do ekspozycji prac - w tym monecie na stałej ekspozycji w Krakowie znajdują się trzy prace, w tym Zadymka. Posłużyłam się zbiorami online, jako, że w środku przez światło trudno jest zrobić dobre zdjęcie.